راهنمای والدین برای تشخیص و مدیریت اضطراب در کودکان

همه والدین آرزو دارند که فرزندانشان را بدون هیچ فشار روانی و با خوشحالی ببینند تا بتوانند بر تمام چالش‌های زندگی غلبه کرده و در زندگی شخصی و تحصیلی خود موفق شوند. اضطراب در کودکان یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر رشد عاطفی، اجتماعی و تحصیلی آنان داشته باشد. تشخیص به‌موقع این اختلال توسط والدین بسیار حائز اهمیت است.  همچنین، مدیریت صحیح اضطراب در کودکان می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی کودک کمک کند. در این مطلب با راهکارهای والدگری برای تشخیص و مدیریت اضطراب در کودکان آشنا می‌شویم.

اضطراب چیست؟

اضطراب (Anxiety) یک حالت روانی و احساسی است که با نگرانی، ترس و تنش همراه است. این حالت معمولاً در پاسخ به موقعیت‌های استرس‌زا یا تهدیدآمیز ایجاد می‌شود و می‌تواند با علائم جسمانی مانند افزایش ضربان قلب، تعریق، لرزش و تنگی نفس همراه باشد. اضطراب در حد طبیعی، یک پاسخ سازگارانه به شرایط چالش‌برانگیز است و به فرد کمک می‌کند تا با خطرات احتمالی مقابله نماید. اما زمانی که این احساس به صورت مکرر، شدید و بدون دلیل مشخص رخ دهد، می‌تواند به یک اختلال اضطرابی تبدیل شود و عملکرد روزمره فرد را مختل کند. در کودکان، اضطراب می‌تواند به شکل ترس از جدایی، ترس از تاریکی یا نگرانی بیش از حد درباره عملکرد تحصیلی یا اجتماعی ظاهر شود. در بسیاری از موارد، این اضطراب‌ها بخشی طبیعی از رشد کودک هستند و با افزایش سن و کسب مهارت‌های مقابله‌ای کاهش می‌یابند. افکار اضطرابی می‌توانند در هر مرحله از زندگی کودکان به وجود آیند و بر رشد و تکامل مغز آنها تأثیر بگذارند. هر زمان که کودکان در معرض موقعیت‌های استرس‌زا قرار می‌گیرند، ممکن است دچار وحشت شده و کنترل ذهن خود را از دست بدهند. در برخی موارد، آنها حتی ممکن است حملات پانیک را نیز تجربه کنند اما این موضوع معمولاً در موارد شدید رخ می‌دهد. با کمک برخی از بهترین راهکارهای عملی، والدین می‌توانند به فرزند خود در مدیریت اضطراب و غلبه بر تمام مشکلات مرتبط با سلامت روان کمک نمایند.  

نشانه‌ها و علایم اضطراب در کودکان

تشخیص دقیق اضطراب در کودکان امری تخصصی است اما والدین می‌توانند با استفاده از برخی علائم شایع به احتمال وجود آن در کودک خود پی ببرند. کودکانی که از اضطراب رنج می‌برند، علائم مختلفی از خود نشان می‌دهند و همچنین واکنش‌های جسمانی متفاوتی دارند. علاوه بر این، برخی از کودکان از تأثیرات افکار اضطرابی خود اجتناب می‌کنند، در حالی که برخی دیگر از این افکار بیشتر می‌ترسند یا دچار وحشت می‌شوند. به دلیل استرس مداوم، این کودکان در کلاس‌های درس نیز تمرکز ندارند و نمی‌توانند به خوبی صحبت‌های معلمان خود را دنبال کنند. همچنین، آنها در یادگیری و به خاطر سپردن مطالب مهم با مشکل مواجه می‌شوند. به همین ترتیب، به حرف والدین خود گوش نمی‌دهند و در ایجاد ارتباط با عزیزانشان نیز دچار مشکل می‌گردند. کودکان مبتلا به اضطراب علائم رایج زیر را از خود نشان می‌دهند:

• مشکلات کنترل خشم
• استرس مداوم
• شدت احساسات
• عدم تمرکز یا حواس‌پرتی
• مشکلات خواب
• رفتار تحریک‌پذیر
• بیقراری و ناآرامی
• گریه بدون دلیل واضح
• وابستگی بیش از حد
• پرحرفی
• تمایل به انزوا
• افکار مزاحم

هر زمان که متوجه شدید فرزندتان هر یک از این علائم را دارد می‌توانید با استفاده از راهکارهایی که در ادامه توضیح می‌دهیم برای مدیریت اضطراب به یاری او بشتابید.

راهکارهای مدیریت استرس در کودکان

راه‌های عملی متعددی وجود دارد که والدین می‌توانند با استفاده از آنها به کودک خود در غلبه بر اضطراب یا مدیریت آن کمک نمایند، به طوری که کودک از آرامش و سلامت روانی برخوردار شود.

در مورد اضطراب صحبت کنید

هر زمان که متوجه رفتار عجیب یا ناخوشایند در کودک خود شدید، زمانی را برای صحبت با او اختصاص دهید. رفتار غیرعادی کودک را نادیده نگیرید. سلامت روان کودک را در اولویت قرار دهید و زمانی را برای گفت‌وگو با او تعیین کنید. ابتدا از مشکلاتی که با آنها مواجه است بپرسید. مطمئن شوید که محیطی دوستانه و آرام ایجاد نمایید تا کودک احساس راحتی کند و بتواند افکار، احساسات و تجربیات زندگی خود را به اشتراک بگذارد. با دقت به حرف‌هایش گوش دهید تا زمانی که تمام احساساتش را بیان کند. وقتی مطمئن شدید که کودک با اضطراب دست‌وپنجه نرم می‌کند، به او آموزش دهید که اضطراب چیست و چگونه می‌تواند بر افکار اضطرابی خود غلبه کند.

کودک خود را تشویق کنید

تشویق کودک ابزاری مهم برای غلبه بر اضطراب است. ابتدا باید ذهن کودک را با اضطراب سازگار کنید. به او بیاموزید که اگر از اضطراب رنج می‌برد، جای خجالت نیست. آنها فقط باید شجاعت و اعتماد به نفس لازم برای مقابله با افکار آزاردهنده خود را داشته باشند. به عنوان والدین، مسئولیت شما این است که اعتماد به نفس کودک را افزایش دهید. وقتی کودک کار اشتباهی انجام می‌دهد، او را سرزنش یا انتقاد نکنید. در عوض، راهنمایی کنید که چه چیزی برای سلامت روان و رفتارش مفید است و چه چیزی نیست. همچنین، وقتی کار خوبی انجام می‌دهد، رفتار تشویقی خود را نشان دهید. به آنها پاداش دهید تا حمایت و انگیزه بگیرند و استرس یا اضطراب خود را فراموش کرده و احساس لذت یا شادی کنند.

بیش از حد محافظه‌کار نباشید

نگران بودن در مورد کودک کاملاً طبیعی است، اما رفتار بیش از حد محافظه‌کارانه برای او مفید نیست. باید به کودک خود فضایی بدهید تا درباره توانایی‌هایش فکر کند. علاوه بر این، به جای کنترل کردن، رفتار حمایتی خود را نشان دهید. از آنها بخواهید توانایی‌های درونی خود را کشف کنند، نه اینکه فقط در مورد وضعیت روانی خود استرس داشته باشند. همچنین، تلاش نکنید اضطراب را به سرعت از بین ببرید، بلکه به آنها آموزش دهید که چگونه می‌توانند بر اضطراب خود غلبه کنند و با آن کنار بیایند.

به کودک خود آموزش دهید با افکار اضطرابی مقابله کند

به کودکان خود آموزش دهید تا افکار اضطرابی را به چالش بکشند و در مورد آنها به طور مثبت فکر کنند. به آنان آگاهی دهید که طیف وسیعی از افکار وجود دارد. برخی از افکار مفید هستند، در حالی که برخی دیگر تأثیرات منفی بر مغز و بدن دارند. کودکان باید کاملاً آگاه باشند که برخی افکار برای رشد و توسعه مؤثر مغز مناسب هستند. از طرف دیگر، برخی افکار آرامش روانی را از بین می‌برند. بنابراین، کودکان باید یاد بگیرند چگونه می‌توانند از افکار خود برای ایجاد انعطاف‌پذیری احساسی و مدیریت اضطراب استفاده کنند.

الگوی کودک خود باشید

تعریف داستان‌های قهرمانان افسانه‌ای یا شخصیت‌های بزرگ برای کودک خوب است، اما الگو بودن برای کودک بسیار مؤثرتر است. در طول مراحل رشد و توسعه، کودک به شما نگاه می‌کند و از شخصیت شما یاد می‌گیرد. بنابراین، با استفاده از راهکارهای والدگری و تربیت سالم، باید بیشتر روی رفتار خود تمرکز کنید زیرا کودک از رفتار شما تقلید می‌کند. در صورت مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا، خشم خود را نشان ندهید و عصبانیت خود را بر سر کودک خالی نکنید. در عوض، آرام و خونسرد باشید و با عشق و مراقبت با او رفتار کنید. به او آموزش دهید که چگونه می‌تواند با تکیه بر توانایی‌های خود بر چالش‌های زندگی غلبه کند نه با تکیه بر حمایت دوستان یا خانواده.

چه زمانی به متخصص مراجعه کنیم؟

اگر اضطراب کودک به حدی شدید باشد که در عملکرد روزمره، تحصیل، روابط اجتماعی یا سلامت روان او اختلال ایجاد کند، یا اگر علائمی مانند حملات پانیک، ترس‌های غیرمنطقی، اجتناب از موقعیت‌های خاص، یا تغییرات قابل توجه در خلق‌وخو و رفتار او مشاهده شود، مراجعه به متخصص ضروری است. متخصصی که برای تشخیص و درمان اضطراب کودکان مناسب است، معمولاً روانشناس کودک یا روانپزشک کودک و نوجوان می‌باشد. روانشناسان با استفاده از روش‌های درمانی مانند بازی‌درمانی یا شناخت‌درمانی به کودک کمک می‌کنند، در حالی که روانپزشکان در صورت نیاز ممکن است داروهای مناسب را تجویز نمایند.   منابع Anxiety in Children: A Parent’s Guide to Understanding and Supporting Your Child A Parent’s Guide to Managing Anxiety in Children What makes young people anxious?