بۆچی هەواڵی ساختە خێراتر لە هەواڵی ڕاستەقینە بڵاو دەبێتەوە؟

هەموو شتێک پەیوەندی بە چێژەوە هەیە. لەم دوایییانەدا زانیمان کە کۆمپانیایەک بە ناوی کامبریج ئەنالیتیکا کە زانیاری تایبەتی لە زانیارییە کەسییەکانی فەیسبووک کۆکردۆتەوە و بۆ بڵاوکردنەوەی زانیاری هەڵەی دروستکراو بەکاری هێناوە. هەرچەندە ئێمە وردە وردە ئەو بیرۆکەیەمان لەخۆگرتووە کە زانیارییە کەسییەکانمان بۆ مەبەستی بازرگانی و سیاسی بەکار دەهێنرێن، بەڵام ڕێژەی گەڕاندنەوەی ئەوان بۆ دەستکاریکردنی سیاسی هەم ترسناکە و هەم مەترسیدارە. بە ملیۆنان کەس لە ئێمە لە ڕووی دەروونییەوە دەستکاری کران بۆ ئەوەی لەسەر دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی کاریگەریمان هەبێت. ئەم هەواڵە بە پێی ڕاپۆرتێکی M.I.T. زۆر مەترسیدارە. زانینگەی بەڕێوەبردنی سلۆن کە بۆی دەرکەوتووە کە «هەواڵی ساختە لە چاو هەواڵی ڕاستەقینە بە شێوەیەکی بەرچاو خێراتر لە ڕێگەی سۆشیاڵ میدیاوە بڵاو دەبێتەوە.

🌟ڕاستی یان ساختە؟ هەڵبژاردنەکە هی تۆیە! 

📖 ناوەڕۆکەکەمان بخوێنەرەوە و ئاگاداربە:
➡️ خوێندنەوەی بابەتەکانی تاو

بۆچی هەواڵی ساختە بە خێرایی بڵاو دەبێتەوە؟

ڕەنگە چیرۆکە دروستکراوەکان بە سادەیی سەرقاڵمان بکەن. وەکوو قسە و باس، کە زۆرجار وروژێنەر و هەستیارن و زۆربەی کاتەکان لەواندا کەسایەتێکی خراپکاری ڕوونیان تێدایە کە دەتوانین تاوانباری بکەین. هەندێک جار هەواڵی ساختە تەنها گەمژانە و گاڵتەیە. بەڵام لەو شتانە قووڵترە. هاندانی هەواڵی ساختە، ئارەزووی ڕزگاربوون لە بارگرانی ڕاستییەکانی ژیانی ئێمە بەدی دەهێنێت.

زیاتر لە ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر، دامەزرێنەری دەروونشیکاری، زیگمۆند فرۆید، تێبینی ئەوەی کردووە کە داخوازی و ئارەزووە شەخسییە بەهێزەکان (بنەمای چێژ) و یاساکانی ئەو جیهانەی تێیدا دەژین (بنەمای ڕاستەقینە) لە ململانێ بەردەوامدان. بە واتایەکی‌تر، ئاوات و ئارەزووکانی مرۆڤەکان لەگەڵ ئەو شتەی لە ڕاستیدا ڕەچاو دەکرێت، هاوئامانج نییە. بۆ ئەوەی ئاواتەکانمان لەگەڵ ڕاستی ژیانمان بگونجێنین، پێویستی بە کار کردنە.

لە ڕاستیدا زۆربەی گەورەبوونەکان لەسەر وتووێژ لە نێوان ئەم دوو لایەنەی ژیانی سۆزداریدایە. ئێمەی مرۆڤ بۆ پێگەیاندنی ئیرادەیەکی تایبەت بە خۆمان لە منداڵیمان ڕا دەست پێدەکەین، زۆر جار هۆکاری وەدیهێنانی تووڕەیی ویستەکانی خۆمانە ، بەڵام دوای پێگەیشتنمان لەو ستەم و زۆردارییە کە تووشی بووین دێینە دەر. بەڵام ئەوەی کە تەمەنمان چەندە، چەندە پێگەیشتووین گرنگ نییە، هەرگیز پاڵنەری ویستن و گەڕان بەدوای چێژدا لەدەست نادەین. ویستن بەهاراتی ژیانی مرۆڤە!

تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و بنەمای چێژ

بواری کۆمەڵایەتی ئێمە لە ئاواتەکانی کەسێنی جیانەکراوەتەوە، تەواو بە پێچەوانەوە. لە دەیەی ڕابردوودا تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بووەتە شوێنێکی زۆر گرنگ کە ئێمە بۆ پەیوەندییە مرۆییەکان دەچینە ئەوێ و بەکاری دەهێنین. ئێمە هەوڵی خۆمان دەدەین کە لەزانینی سۆشیاڵ میدیا شارەزا ببین. ئێمە بە ئاسانی و ناخافڵ زانیاری تەواوی خۆمان وەکوو حەزمان لە چییە، چیمان دەوێت و هەروەتر ئاواتەکانمان ئاشکرا دەکەین.

تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان هەم بووەتە میدیایەک بۆ پیشاندانی ژیانی ژیاومان و هەم بووەتە شوێنێک بۆ سەرقاڵکردنی چێژبەخش و لە ڕاستییە ناخۆشەکانی ژیان دوورمان دەکاتەوە. FOMO یان «ترسی لەدەستدان»، دەستەواژەیەکە که باس لە هەستی ڕاستەقینەی دڵەڕاوکێ دەکات کە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکەمان بەبێ بوونی فیزیکی ئێمە لە دەرەوە کاتێکی خۆش بەسەر دەبات. ئەوەی کە ئێمە بە بەخیلی سەیری وێنەی سەفەر و سەرگەرمییەکانی هاوڕێیەک بکەین، شتێکی نامۆ نییە. ڕەنگە تەنانەت ئێمەش ئەم وێنانە بۆ ئەوە بڵاو بکەینەوە کە هاوڕێ و خێزانەکەمان بەخیلیمان پێ ببەن؟

✨لەگەڵمان بن و ڕێگایەکی نوێ لە بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان دروست بکەن!
➡️  بۆ فۆڵۆوکردن کلیک بکە

ڕاستییەکان و چیرۆکی وریاکەرەوەی هەواڵی ساختە

لە کاتێکدا خانووەکانی پەرستنی ئایینی، قوتابخانە، شوێنی کار و هۆڵەکانی شارە ناوخۆیییەکان وەک ناوەندی گرنگی کۆمەڵگا شوێنی بڵاوکردنەوەی هەواڵەکانن، تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە خێرایی و دزەپێکردنیدا بێهاوتا دەبن. وە لەگەڵ چێژ وەرگرتن لە هەواڵی ساختە، تێکەڵ بە پەیوەندی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، زۆر جار هەواڵی ساختە وەک ڤایرۆسێک بڵاو دەبێتەوە.

بەڵام ئێمە گومانمان لەوە نەدەکرد کە بەرپرسیارە سیاسییەکان و کۆمپانیا زانیارییەکانی کەسێنی بە مەبەستێکی وێرانکەر بۆ داگیرساندنی شەڕێکی کولتووری سیاسی زانیارییە کەسییەکانمان بڕفێنن. کامبریج ئەنالیتیکا ویست و ئاواتەکانی ژیانمان کە بەشێوەی ئۆنلاین هاوبەشمان کردبوون لە کۆمپانیاکان وەرگرت و لە ڕێگەی پرۆسەی پرۆفایلی دەروونییەوە ڕێکوپێکی کرد. ئەوان ئەو شتانەی کە نیشانی دەدا چ شتێک دەبێتە هۆکاری جووڵە و پاڵنەربوونمان، دەستنیشانیان کردن و بە بەرزترین نرخ فرۆشتیان. ئەم زانیاریانە بۆ دروستکردنی هەواڵی ساختە و هەڵبەستراو کە بە مەبەستی ڕاگەیاندنی هەواڵەکان بۆ ئێمە داڕێژرابوو بەکارهێنران. و بە ئەنقەست هەواڵی ساختەیان پێشکەش دەکرد بۆ ئەوەی ئێمە بە تیۆرییەکانی پیلانگێڕییەوە ببەستنەوە. بەم شێوەیە تایبەتمەندییە دەروونییە تاکەکەسییەکانمان بۆ لای تۆرەکۆمەڵایەتیکان سووڕان و ڕاستییەکانی ژیانی ئێمەیان «گیرۆدە» کرد.

ئەم دیاردەی هەواڵی ساختە چیرۆکێکی وریاکەرەوە ڕوودەکات. ئێمە بۆمان دەرکەوتووە کە ئەم چالاکییانەی کە بە شێوەی ئۆنلاین، شایانی پێگەیشتن لە هاوبەشکردنی ڕاستییەکان و ئارەزووەکانمانن، بوونەتە هۆی ئەوەی کە لە بەرامبەر چەوساندنەوە دا لاواز بن. بەهۆی ئەمەوە، شایەنی ئەوەیە زیاتر بزانین کە بۆچی پێش ئەوەی هەواڵی ساختە بڵاو بکەینەوە سەرنجمان ڕادەکێشێت. هەروەها پێویستە چاوەڕوانی لێپرسینەوە لەو کەسانە بکەین کە بڕیارە زانیارییە کەسێنی‌کانمان بپارێزن و ئەو کەسانەش کە بە تێکدانی سیاسی فەزای کۆمەڵایەتی هاوبەشمان لە میدیا گەندەڵ دەکەن، ئیدانە بکەین.

لە کۆتاییدا پێویستە بەرپرسیارێتی بنەڕەتییەکان وەبیر خۆمان بهێنینەوە. لاپەڕەی ئینتەرنێتی لە بەردەم هەر یەکێکمان دەروازەیەکی هاوبەشە. ئێمە تەنیا بینەری یەکتر نین، ئێمە پارێزەری یەکتر بۆ کۆمەڵگەیەکی هاوبەشین. ئاواتەکانمان بۆ ئێمە گرنگن هەروەک چۆن ئەخلاق و ڕاستییەکانی ژیانمان گرنگن.

🛑 با دژی هەواڵی ساختە بوەستین
✔️ بەشداری کەناڵی تێلێگرامەکەمان بکەن و بەشداری ئەم هەوڵە هاوبەشە بکەن!
🔗 سەبسکرایبی کەناڵەکە بکەن

نووسەر

دکتۆر لوبا کیسلەر، لە بەشی تایبەتی لۆگ ئایلەندی نیویۆرک دەروونشیکارە. کاری کلینیکی و نووسینەکانی لە بەکارهێنانی دەروونشیکاری جۆراوجۆر لە زانستی‌دەمار ڕا بگرە بۆ کۆمەڵایەتی کولتووری سەرچاوەی گرتووە.

سەرچاوە

ئەم بابەتە بە ناونیشانی «Why Does Fake News Spread Faster than Real News» لە ماڵپەڕی IPA بڵاوکراوەتەوە و لەلایەن گرووپی دەروونناسانی نۆڕینگەی تاو بۆ زمانی کوردی وەرگێڕدراوە.